پوكي استخوان به زبان ساده به معناي كاهش تراكم استخوان‌هاست كه به علل مختلفي از جمله تغذيه نامناسب، بي‌تحركي و افزايش سن ايجاد مي‌شود؛ اما اگر بموقع به فكر باشيد، مي‌توانيد از بروز آن پيشگيري كنيد و استخوان‌هاي محكم و سالم داشته باشيد.
دكتر الهه ثناگو، جراح و متخصص بيماري‌هاي زنان و زايمان در گفت‌وگو با «جام‌جم» در اين‌باره توضيح مي‌دهد: به كاهش ميزان توده استخواني، پوكي استخوان گفته مي‌شود.
روند ساخت استخوان تا 20 سالگي و حداكثر تا 30 سالگي پررنگ‌تر است و بعد از آن بيشتر وارد مرحله تجزيه مي‌شود؛ پس از اين سنين نيز روند پوكي استخوان شروع خواهد شد.
علائم بيماري خاموش
دكتر ثناگو با بيان اين‌كه اين بيماري در مراحل اوليه علامتي ندارد، توضيح مي‌دهد: اين بيماري ابتدا هيچ علامتي ندارد، ولي زماني كه روند تجزيه ادامه يابد منجر به بروز دردهاي كمري، خميده شدن پشت، كاهش قد، لق شدن دندان‌ها، شكستگي‌هاي استخوان در اثر ضربه‌هاي جزئي يا شكستگي‌هاي خود به‌خودي مي‌شود.
وي با اشاره به اين كه پوكي استخوان را اغلب به‌نام بيماري خاموش مي‌شناسند، يادآور مي‌شود: بيماري در مراحل پيشرفته‌تر باعث بروز شكستگي مي‌شود؛ به طوري كه در سنين 30 تا 60 سالگي بيشتر شكستگي‌هاي مچ (سر استخوان ساعد) و در سنين 65 سالگي به بعد شكستگي‌هاي مهره با دردهاي ناگهاني كمر كه چند ماه طول مي‌كشد، مشاهده مي‌شود.
در مراحل بعدي و در صورت عدم درمان نيز، بيماري منجر به كاهش قد (حداكثر يك تا شش سانتي‌متر) و خميدگي پشت در سنين بالا مي‌شود.
به گفته اين پزشك متخصص خطرناك‌ترين شكستگي، شكستگي سر استخوان ران است كه اغلب در سنين بعد از 70 سالگي رخ مي‌دهد و ممكن است منجر به مرگ يا معلوليت دائمي شود.
با پوكي استخوان مبارزه كنيد
با توجه به اين‌كه بيماري پوكي استخوان علامت خاصي ندارد، بهترين كار پيشگيري از بروز آن است. دكتر ثناگو در‌اين‌باره مي‌گويد: براي پيشگيري از بروز بيماري ، هم بايد توده استخواني محكمي داشته باشيد و هم از تجزيه استخوان در سنين بالاتر جلوگيري كنيد.
توده استخواني مناسب و محكم تا حدودي به زمينه ژنتيكي فرد بستگي دارد؛ به عنوان مثال زنان نسبت به مردان توده استخواني كمتري دارند و به‌همين‌دليل بيشتر مستعد ابتلا به اين بيماري هستند. البته آقايان هم نبايد با خيال راحت، تصور كنند هيچ وقت به اين بيماري مبتلا نمي‌شوند.
وي در اين‌باره مي‌گويد: با اين‌كه خانم‌ها به‌دليل تغييرات هورموني و شرايط زندگي بيشتر در معرض اين بيماري قرار دارند، اما آقايان هم به پوكي استخوان مبتلا مي‌شوند؛ ولي ملايم‌تر از خانم‌ها و در سنين بالاتر.
رژيم غذايي مناسب و ورزش را فراموش نكنيد
با توجه به اين‌كه رژيم غذايي مناسب عامل مهمي براي كاهش احتمال بروز پوكي استخوان است، بايد نسبت به مصرف مواد غذايي مفيد دقت بيشتري داشته باشيد.
گيتي بهدادي‌پور، كارشناس تغذيه هم در اين‌باره به«جام‌جم» مي‌گويد: مردم به اشتباه تصور مي‌كنند اگر در سنين سالمندي كلسيم بيشتري مصرف كنند، مي‌توانند تراكم كاهش يافته استخوان را جبران كنند؛ در حالي كه اين‌گونه نيست و تا سن 25 و حداكثر 30 سالگي، تراكم استخوان شكل مي‌گيرد.
به گفته اين كارشناس، تغذيه مهم‌ترين و موثرترين عامل براي پيشگيري از بروز پوكي استخوان و همچنين ايجاد استخوان‌هاي قوي در سنين كودكي و نوجواني است.
بهدادي‌پور درباره رژيم غذايي مناسب توضيح مي‌دهد: كودكان بايد حدود سه واحد شير و لبنيات در روز مصرف كنند كه هر واحد معادل يك ليوان شير يا يك ليوان ماست است. اگر در سنين كودكي و نوجواني اين رژيم رعايت شود، مي‌توان از بروز پوكي استخوان جلوگيري كرد.
وي با اشاره به اهميت فعاليت فيزيكي براي پيشگيري از پوكي استخوان، مي‌گويد: هر چه فرد بيشتر ورزش كند، برداشت كلسيم از استخوان نيز كاهش مي‌يابد؛ بخصوص ورزش‌هايي كه در آن فشاري روي استخوان نباشد، مانند شنا.
اگر نمي‌توانيد شير بخوريد
بسياري از افراد نسبت به مصرف شير حساس هستند و نمي‌توانند آن را تحمل كنند؛ به همين دليل ممكن است مصرف شير را به طور كلي كنار بگذارند.
بهدادي‌پور در اين زمينه توضيح مي‌دهد: شير حاوي قندي به نام لاكتوز است كه بايد در روده، توسط آنزيم لاكتاز تجزيه شود؛ اما زماني كه فرد مدتي شير نخورد، به مرور زمان آنزيم‌ها تنبل مي‌شوند و مشكلاتي براي فرد ايجاد خواهند كرد.
وي مي‌افزايد: اين افراد بايد با مصرف تدريجي شير، آنزيم‌ها را دوباره فعال كنند؛ همچنين خود فرد مي‌تواند با شيوه‌هايي مانند جوشاندن شير، شرايط را بهبود بخشد.
به گفته وي افرادي كه اصلا نمي‌توانند شير بنوشند، بايد ماست و كشك را جايگزين كنند؛ اما اگر اين مورد هم برايشان ممكن نيست، بايد با تجويز فردي متخصص و نه به صورت خودسرانه از مكمل‌ها استفاده كنند.
اين كارشناس تغذيه با اشاره به باور اشتباه برخي از افراد كه تصور مي‌كنند، مصرف شير مضر است يادآور مي‌شود: خيلي از افراد اعتقاد دارند مصرف شير مي‌تواند منجر به بروز مشكلاتي براي سلامت آنها شود؛ اما اين طرز فكر كاملا اشتباه است و به هيچ وجه نبايد مصرف شير و ماست را كنار گذاشت.
بهدادي‌پور درباره مواد غذايي خاصي كه بايد از مصرف آنها اجتناب كرد، مي‌گويد: مصرف بيش از حد مواد غذايي حاوي كافئين مي‌تواند منجر به بروز پوكي استخوان شود. مورد ديگر مصرف پروتئين حيواني به مقدار زياد است كه مي‌تواند احتمال بروز پوكي استخوان را افزايش دهد. مصرف نوشابه‌هاي گازدار نيز بخصوص براي بچه‌ها مي‌تواند عاملي براي افزايش احتمال بروز بيماري باشد.
وي با اشاره به اهميت ويتامين
D براي پيشگيري از بيماري توضيح مي‌دهد: در كنار مصرف كلسيم حتما بايد ويتامين D نيز به مقدار كافي دريافت شود.براي دريافت اين ويتامين بايد روزانه حداقل 20 دقيقه در معرض نور خورشيد قرار بگيريد، به طوري كه پشت دست‌ها و پوست صورت در معرض آفتاب باشد.
بهدادي‌پور با تاكيد بر عدم مصرف خودسرانه مكمل‌ها مي‌گويد: هر نوع مكمل غذايي، علاوه بر فوايدي كه دارد عوارضي نيز ايجاد خواهد كرد؛ بنابراين حتما بايد آنها را تحت نظر پزشك يا متخصص تغذيه مصرف كنيد.
عوامل خطر را بشناسيد
دكتر ثناگو هم درباره عوامل خطري كه فرد را مستعد ابتلا به پوكي استخوان مي‌كند، توضيح مي‌دهد: بيماري‌هايي همچون روماتيسم و مصرف طولاني مدت كورتن، داروهاي ضد تشنج، داروهاي ضد انعقاد خون و داروي تيروئيد مي‌تواند منجر به پوكي استخوان شود.
به گفته وي بي‌تحركي، سيگار كشيدن، عدم مصرف شير و لبنيات و كلسيم ناكافي رژيم غذايي نيز از ديگر عوامل خطر است كه بايد به آنها توجه داشت.
دكتر ثناگو توصيه مي‌كند: براي پيشگيري از بروز پوكي استخوان بايد به بچه‌ها خوب شير خوردن را بياموزيد؛ بخصوص دختران در10 تا 18 سالگي كه بهترين زمان استخوان‌سازي است بايد روزانه حداقل يك تا دو ليوان شير بنوشند.
به گفته وي نياز بدن زنان به كلسيم در دوره‌هاي بارداري، شيردهي و بعد از يائسگي افزايش مي‌يابد و معمولا مصرف مكمل‌هاي كلسيمي توصيه مي‌شود.
دكتر ثناگو مي‌گويد: براي پيشگيري از بروز بيماري حداقل 30 دقيقه در روز ورزش و سيگار را ترك كنيد. همچنين اگر زمينه ژنتيكي خاصي داريد يا اگر داروهايي را كه ذكر شد مصرف مي‌كنيد، حتما جهت پيشگيري از بروز بيماري با پزشك مشورت كنيد.
راه تشخيص بيماري سنجش‌تراكم استخوان است كه با توجه به نظر پزشك براي افراد مختلف انجام مي‌شود و پس از تشخيص، درمان مناسب شروع خواهد شد.
نيلوفر اسعدي‌بيگي - گروه سلامت