درباره همبستگي ملي و وفاق جمعي با دكتر داوود ميرمحمدي جامعه شناس و استاد دانشگاه گفت و گو كرده‌ايم.
از نظر شما انتخابات دارای چه ظرفیت‌هایی برای تحكیم همبستگی و انسجام اجتماعی است؟
صاحب‌نظران و كارشناسان معتقدند از زمينه‌هاي پويايي جوامع و توليد وحدت و وفاق ملي، مشاركت‌هاي سياسي ـ اجتماعي و يكي از سطوح و عرصه‌های مهم مشاركت سیاسی، شركت مردم در انتخابات است.
واكاوي ادبیات سياسي موجود در مورد مشاركت سیاسی این نكته را روشن می‌كند كه با وجود راه‌های گوناگون سیاسي، صاحب نظران براي «انتخابات» و «مشاركت انتخاباتی» اهميت، جايگاه و منزلت ويژه‌اي قائلند.
لازمه تحقق جايگاه و اهميت انتخابات در فراشد‌هاي سياسي اجتماعي، شناخت ظرفیت‌های مشاركت انتخاباتي در امر تحكیم همبستگی و انسجام اجتماعی و فهم و درك كاركردهای انسجام بخش كنش‌ها و رفتارهاي انتخاباتي ، تبيين و تحليل فرصت‌ها و تهديدها و رقابت‌های انتخاباتی در ایران بويژه آنجا كه با همبستگی اجتماعي ارتباط پيدا مي‌كند، شناخت و ارزيابي راهبردهاي بیگانگان در تضعيف همبستگی ملی در ايام انتخابات، و جان كلام طراحي و تدوين راهكارهايي است كه با بهره‌گيري از ظرفيت‌هاي موجود و در راس آنها رسانه ملی به تعمیق همبستگی و وفاق جمعي و وحدت ملی، مشاركت حداكثري و حفظ نشاط سياسي در جامعه منجرمي‌شود.
همان‌طور كه مي‌دانيد يكي از ملزومات انتخابات ايجاد وفاق جمعي است. چگونه مي‌توان در جامعه اين انسجام‌بخشي را تقويت كرد؟
چنانچه بخواهيم كاركردها و ظرفيت‌هاي انسجام بخش و وفاق‌زاي انتخابات را بررسي كنيم، لازمه آن شناخت اهميت وفاق جمعي و نسبت ميان آن با مشاركت سياسي در جامعه است. هر جامعه‌اي براي تداوم و بقاي خود نيازمند برخورداري از وحدت و انسجام اجتماعي شامل وحدت دیني، وحدت فرهنگي، وحدت اخلاقي و وحدت سياسي است. اين وجوه وفاق از طريق تقويت دلبستگي اعضاي جامعه به آرمان‌ها وارزش‌هاي جمعي مورد پذيرش جامعه حاصل مي‌شود.
وفاق و همبستگي ملي، نيرويي است كه دولت و ملت را به هم پيوند مي‌دهد و تعاملات و روابط بين دو حوزه را تعيين مي‌كند. بر همين مبنا مي‌توان گفت وحدت و انسجام ملي برخاسته از احساس مثبتي است كه بين مردم برانگيخته مي‌شود و در حيطه شخصيت افراد يك جامعه نمایان و منجر به التزام به تعهدات شهروندی و توسعه سیاست‌های باز توزیعی در سطح جامعه می‌شود، به گسترش مشاركت مدنی كمك می‌كند و نیاز جامعه را به شهروندانی فعال و متعهد پاسخ می‌دهد، دلبستگی عاطفی را نسبت به كشور به ارمغان می‌آورد و با ايجاد و تقويت احساس تعهد و از خود‌گذشتگی در شهروندان، آنان را با آرمان‌ها و افق‌های پیش روی كشور همراه می‌سازد.
این حس روان‌شناسانه، به افراداحساس خود ارزشی، احساس امنیت، احساس تعلق و هویت مثبت می‌دهد و با گسترش ارزش‌های اجتماع گرایانه در جامعه ارتباط پيدا مي‌كند.
چنين احساسي علاوه بر تقويت تمايلات میهن‌دوستانه، تعهد نسبت به ملت و مشاركت فعال افراد در امور جامعه را در پي دارد بنابراین وحدت ملي در دو سطح، ايجاد انگيزه مي‌كند؛ يكي احساس اعتبار و ارزشي كه يك فرد براي كشور و ملتش قائل مي‌شود و ديگري اثر‌گذاري در حيطه شخصيت افراد است كه در آنها عزت نفس و اميد ايجاد مي‌شود و وفاداري آنان را نسبت به سرزمينشان تقويت مي‌كند و به افراد نشان می‌دهد كه بايد شهروندانی متعهد باشند.
اين رهنمود ازطريق روشن ساختن تعهدات و توافقات عمومي در عرصه اجتماع و تصويرسازي پيشرفت‌هاي موفقيت‌آميز كشور حاصل مي‌شود. انتخابات به عنوان جلوه‌اي از مشاركت عمومي واجد چنين ظرفيت‌هاي وحدت بخش در جامعه است.
آسیب‌پذیری پیكارها و رقابت‌های انتخاباتی در ایران در ارتباط با همبستگی اجتماعي و وحدت ملي چیست؟
انتخابات در عين برخورداري از ظرفيت‌هاي وحدت بخش در جامعه، مي‌تواند به عنوان يك عامل تهديد نيز محسوب شود. اين امر بيانگر ابعاد چند وجهي تهديدزا و فرصت بخش آن است. يكي از این آسیب‌ها، ناشی از فقر اخلاق در كارگروهی و تمرین مردم سالاری، نفس مداری، عدم پايبندي به قواعد سياسي و رقابت سالم و تفوق منافع فردي و شخصي بر منافع جمعي و ملي در میان برخی نامزدها، جناح‌ها و احزاب یا طرفداران آنهاست.
مساله ديگر سعى خصمانه دشمنان بر كمرنگ‌سازي حضور و از بين بردن انگيزه مشاركت مردم و نااميد سازي جامعه نسبت به نتيجه و دستاوردهاي آن است. با توجه به شرایط بین‌المللی و منطقه‌اي انتخابات جاري مجلس شورای اسلامی در ایران از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
این انتخابات در شرایطی برگزار می‌شود كه جمهوری اسلامی ایران با پیمودن مسیر مقاومت و پایداری در برابر فشارهای نظام، بسياري از كشورهای غربی را نسبت به تحولات سیاسی منطقه و جهان در آینده نگران ساخته است. تحولات اخیر در خاورميانه و بیداری اسلامی در منطقه روز به روز بر عمق استراتژیك ایران در منطقه و جهان افزوده و سیاست‌های یكجانبه‌گرایی متكی بر قدرت نظامی آمریكا را در منطقه با شكست كامل مواجه كرده است.
به علاوه ضعف در انسجام اجتماعی، بی‌ثباتی و اختلاف در ميان نخبگان جامعه، ضعف در پیش‌بینی تهدید دشمن، قانون‌ستیزی كاندیداها، گروه‌های سیاسی و نخبگان كشور، كاهش اعتماد به رسانه ملی و ضعف در اقناع‌گری جامعه و مدیریت افكار عمومی در زمان انتخابات، برخی از مصادیق آسیب‌پذیری‌ها و چالش‌های داخلی است كه در صورت فعال شدن آنها همزمان با انتخابات می‌تواند انتخاباتی را كه از مولفه اقتدار و پشتوانه نظام است با چالش مواجه كند.
برای رعایت بیشتر همبستگی و منافع ملی در تبلیغات انتخابات، چه تمهیداتی لازم است مورد توجه قرار گیرد؟
پاسخ اين سوال در قانونگرايي و حفظ منافع و مصالح ملي خلاصه مي‌شود. همه موظف‌اند قانون را رعايت كنند. مبنا و حد و مرز همه اقدامات و رفتارهاي انتخاباتي بايد قانون باشد.
همه شهروندان و مسوولان و افرادي كه به نوعي در انتخابات نقش دارند، بايد قانون را بپذيرند و تسليم الزامات قانونى شده و نسبت به قانون و الزامات آن تمكين كنند. مبناي حركت و مشى ملت و مسوولان و نامزدها، قانون بوده و قانون ملاك و معيار قضاوت‌ها و سنجش رفتار‌هاست.
به نظر مي‌رسد رقابت نامزدهاي انتخاباتي نيز بايد از چارچوب‌ها و شرايطي برخوردار باشد كه به اين وفاق جمعي كمك كند.
رقابت‌ها بايد سالم، منصفانه و در چارچوب قانون و «برنامه‌محور» باشد. نامزدهاي انتخاباتي نبايد از مسير و جاده انصاف خارج شوند.
هر نامزدي حق دارد برنامه‌هاي خود را عرضه كند و به نقد برنامه‌هاي رقبا بپردازد؛ مشروط بر اين‌كه اين نقادي توام با تخريب، بىانصافى، بداخلاقي و حرمت شكني و تجاوز به حريم‌هاي خصوصي نباشد و به كتمان حقايق يا قلب واقعيت نينجامد.
تجربه نشان داده ملت ايران مردمي فهيم، وقت شناس، آگاه و با تدبير هستند. قطعا ضمن حضور وسيع و گسترده در انتخابات، به كساني اقبال نشان مي‌دهند كه درد كشور و مردم را مي‌شناسند، با مردم يگانه و صميمى و صادق و از فساد، اشرافيگرى و تجملپرستى به دور هستند. منافع و مصالح جمعي، عام، ملي و كشور را برمصالح فردي، گروهي و قبيله‌اي ترجيح مي‌دهند.
داراي برنامه و چارچوب كاري هستند و به طوركلي با رويكرد و نگاه عالمانه به مسائل، در چارچوب قانون، تحقق توسعه همه‌جانبه ملي و عدالت اجتماعي... و وظيفه نمايندگي مجلس كه وضع قوانين مورد نياز كشور و نظارت است را دنبال مي‌كنند.
رسانه ملی هنگام انتخابات چگونه می‌تواند در خدمت تعمیق همبستگی ملی قرار گیرد؟
همبستگي ملي را در مفهوم عام آن، مي‌توان محصول كاركرد و تعامل متناسب مردم، دولت و نهادهاي اجتماعي، فرهنگي و سياسي دانست. در اين ميان رسانه ملي به عنوان يكي از مهم‌ترين نهادهاي اجتماعي كه داراي بردي سراسري و كلان است، كار ويژه‌هاي مختلفي دارد كه از جمله ايجاد هماهنگي و ثبات، تعميق همبستگي ملي و جامعه‌پذيري سياسي، به عنوان مهم‌ترين برآيند اين كاركرد و وظايف محسوب مي‌شود.
رسانه ملي، به عنوان فراگيرترين و پرمخاطب‌ترين رسانه در داخل كشور، بويژه در ايام انتخابات با حفظ بي‌طرفي از يكسو و آگاهي بخشي به جامعه از ديگر سو مي‌تواند نقش بسيار حياتي در چگونگي ساخته شدن واقعيت اجتماعي، از جمله انتخابات يا در چگونگي تعريف روابط ميان گروه‌هاي اجتماعي در ايران ايفا كند.
تلاش دست‌اندركاران رسانه ملي جهت فهم و بازنمايي‌هاي اهميت حضور مردم در صحنه با بهره‌گيري از متدهاي علمي و توام با صداقت و تحليل و نقد تلاش‌هاي انجام شده در گذشته براي بازتاب محتوايي انتخابات در رسانه ملي، فارغ از اين‌كه سياست‌هاي رسانه‌اي درباره انتخابات تاكنون چه بوده و چه تغييراتي كرده است مي‌تواند شناخت بهتري از شيوه‌ها، جهتگيري‌ها و مشكلات رسانه مذكور در قبال انتخابات پيش رو به دست دهد و مسوولان آن را در سياستگذاري بهتر ياري رساند.
چنين مطالعه‌اي، گامي در جهت فهم عملي و نظري فرآيند شكل‌گيري مشاركت‌هاي سياسي و اجتماعي محسوب مي‌شود كه در نتيجه تأثير اين نهاد برروندهاي اجتماعي و تقويت جريان‌هاي همگرايانه در جامعه، براي ايجاد همبستگي ملي، ايجاد روح جمعي و خودآگاهي ديني و ملي تقويت روند جامعه‌پذيري و اجتماعي شدن ترسيم چشم‌انداز ايده‌آل‌هاي مشترك بسيار حائز اهميت خواهد بود.
بر اين نكته تاكيد دارم كه بدون ترديد تحقق و قوام همبستگي ملي و اعتماد متقابل گروه‌هاي اجتماعي و فرهنگي به همديگر و به نظام مستلزم وجود و تقويت روح جمعي و فراهم‌سازي بسترها و زمينه‌هاي قانوني براي همياري و مشاركت عمومي است.
از اين رو ضروري است در كنار فراهم‌سازي امكانات قانوني لازم براي حضور مردم در عرصه رقابت، خدمات و اقدامات و تلاش‌هاي صادقانه نظام جمهوري اسلامي كه از بدو پيروزي انقلاب اسلامي تا به امروز بدون توجه به قوميت، مذهب، طبقه و نژاد به صورت يكسان در جهت زدودن زنگار فقر و محروميت در اقصي نقاط كشورانجام شده به نحو حكيمانه و مدبرانه توسط همه نهادهاي فرهنگي، نخبگان و در راس آنها رسانه ملي به آگاهي اقشار مختلف مردم برسد و اطلاع‌رساني مناسب در اين رابطه صورت گيرد.
بعلاوه از طريق اجراي برنامه‌هاي مختلف فرهنگي ـ اجتماعي بويژه بهره‌گيري از مطبوعات، رسانه‌هاي جمعي، اصحاب قلم، ائمه جمعه و جماعات و سخنوران برجسته و متعهد و آگاه روحيه همبستگي ملي و مشاركت‌پذيري تقويت گردد.
انديشه‌هاي ديني و سياسي حضرت امام خميني (ره) به عنوان يك معيار اساسي و ملاك همبستگي‌ساز، وحدت بخش و مشاركت جو در تمام برنامه‌ريزي‌ها و سياستگذاري‌هاي فرهنگي و اجرايي بايد احيا و به صورت برجسته عملياتي شده و مورد توجه قرارگرفته و در همه امور ساري و جاري شود.
علاوه بر آن همه نامزدها و طرفداران آنها ملزم گردند از دادن وعده و وعيدهايي غيرعملي و طرح شعارهاي عوام‌فريبانه كه موجب انباشت و تراكم مطالبات قومي و محلي، افزايش سطح انتظارات و توليد نيازهاي كاذب شده و در نهايت منجربه كاهش مقبوليت و تضعيف پشتوانه مردمي نظام مي‌گردد، خودداري كنند.
در اين رابطه لازم است ضمن برگزاري نشست‌ها و جلسات مختلف با نامزدهاي انتخاباتي، آنان را نسبت به پيامدها و عواقب اين قبيل اقدام آگاه و توجيه كرد.
نخبگان، فعالان و نامزدهاي انتخاباتي كه به جاي دعوت به منطق و استدلال، به تحريك احساسات و تهييج عصبيت‌هاي قومي و قبيله‌اي دامن مي‌زنند، منافع كلان و ملي را فداي منافع آني و زودگذر شخصي و جناحي مي‌كنند، به جاي ترويج و به كارگيري رويكرد حاكميتي و ملي، رويكرد‌هاي خرد و فردگرايانه و خاص‌گرايانه را مبناي عمل و كنش‌هاي سياسي ـ اجتماعي و برنامه‌ريزي‌هاي خود قرار مي‌دهند؛ لازم است توجيه و آگاه شوند و در صورت امتناع و اصرار بر ادامه رويه نادرست خود، فعاليت‌هاي آنان در مجاري قانوني هدايت شود.
سالار سيف الديني