تايتانيك، كشتي‌اي كه هيچ‌كس حتي تصور غرق شدن آن را هم به ذهن راه نمي‌داد، در اثر برخورد ناگهاني با يك كوه شناور يخي به اعماق درياها رفت و موفق نشد نخستين سفر خود را به پايان برساند. اما براستي اگر اين كشتي افسانه‌اي درست در يكصد سال پيش غرق نمي‌شد و امروز هم به سياحت در اقيانوس‌ها ادامه مي‌داد، امكان خطر برخورد آن با كوه‌هاي شناور يخي به مراتب بيشتر از زمان غرق شدنش بود.
فرانك لوينستن سرپرست تيم مطالعاتي استراتژي‌هاي انطباق با تغييرات جوي، از مجموعه حفاظت از طبيعت مي‌گويد: گرمايش جهاني به شكل بي‌سابقه‌اي باعث شده كه كوه‌هاي يخي بيشتري در اقيانوس‌ها شناور شوند و متاسفانه اين روند تاكنون قابل كنترل نبوده است. طبق يافته‌هاي موسسه هواشناسي گادرد كه زيرمجموعه‌اي از ناساست، از سال 1880 ميلادي تاكنون متوسط درجه حرارت زمين تقريبا 8/0 درجه سلسيوس افزايش يافته است. جالب اين‌كه دوسوم اين افزايش دما از سال 1975 به بعد رخ داده است. لوينستن عقيده دارد افزايش درجه حرارت هوا و آب اقيانوس‌ها قطعا نقش موثري در افزايش ميزان توده‌هاي شناور يخي داشته است. همچنان كه يخ بخش زيرين كوه‌هاي عظيم يخي و صفحات يخچالي آب مي‌شود، رفته رفته در اين توده‌ها شكاف و گسستگي ايجاد شده و آب هم توده‌هاي عظيم يخ را كه از مبدا اصلي خود جدا شده‌اند به سوي دريا روان مي‌كند. كم‌كم اين گسستگي بيشتر و بيشتر مي‌شود تا اين‌كه در نهايت توده يخ شناور از زندان هزاران ساله خود جدا شده و راه درياهاي آزاد را درپيش مي‌گيرد. گسستگي توده‌هاي عظيم يخ در گرينلند و قطب جنوب پديده‌اي است كه توجهات بسياري را به خود جلب كرده است.
لوينستن مي‌گويد: در اين مناطق شتاب آب شدن يخ‌هاي قطبي در حدي است كه گويي اسپري‌هاي بسيار قوي ضديخ همچون -
4 WD روي آنها پاشيده‌اند. به مرور زمان كوه‌هاي شناور يخي بيشتري شكل خواهند گرفت. هر كوه يخي هرساله صدها هزار تن يخ را به اقيانوس‌ها سرريز خواهد كرد. حتي هواي گرم باعث مي‌شود يخ بخش‌سطحي رفته‌رفته آب شود و بدين شكل سطح فوقاني توده‌هاي شناور يخچالي را آب مي‌پوشاند. آب بتدريج وارد منافذ كوه‌هاي يخچالي مي‌شود و اين مساله توده شناور را بيشتر از پيش بي‌ثبات مي‌كند. اين مساله تا آنجا پيش مي‌رود كه مجموعه عظيم و پرهيبت كوه شناور يخي از درون متلاشي مي‌شود.خطري به نام نوسان تراز آب
لوينستن مي‌گويد: طبق مطالعاتي كه بتازگي انجام شده است، ذوب‌شدن يخچال‌ها و صفحات يخي هر ساله چيزي در حدود 100 تا 200 گيگاتن يخ را وارد اقيانوس‌ها مي‌كند. هر گيگا تن معادل توده يخي به ابعاد يك كيلومتر مكعب است كه در نوع خود توده شناور بسيار بزرگي است. از زمان غرق شدن كشتي تايتانيك در سال 1912 تاكنون مدام بر تعداد كوه‌هاي شناور يخي افزوده شده و هم‌اكنون در محل غرق شدن تايتانيك يعني در اقيانوس آتلانتيك شمالي شمار بسيار زيادي از كوه‌هاي شناور يخچالي گزارش شده است.
جرمي باسيس يك كارشناس و محقق از دانشگاه ميشيگان كه در زمينه كوه‌هاي شناور يخي تحقيق مي‌كند، مي‌گويد: اگر امروزه هنوز كشتي تايتانيك وجود داشت قطعا كوه‌هاي شناور يخي بيشتري بودند كه مي‌توانستند اين كشتي را در معرض خطر غرق شدن قرار دهند. لوينستن سرپرست گروه مطالعاتي حفاظت از طبيعت نيز معتقد است افزايش كوه‌هاي يخي شناور ديگر مثل سابق كشتي‌هاي مدرن امروزي را در معرض خطر قرار نخواهد داد.
فناوري در خدمت کشتي هاي امروزي
در حال حاضر كشتي‌ها و قايق‌ها از رادارهاي پيشرفته‌اي استفاده مي‌كنند و به كمك همين رادارهاست كه مي‌توانند توده‌هاي يخي شناوري را كه در مسيرشان قرار دارند بدرستي شناسايي نمايند و از حركت به سمت آنها اجتناب ورزند. اما حادثه‌اي نظير غرق شدن كشتي تايتانيك هميشه مي‌تواند اتفاق بيفتد. اما درست بر خلاف زمان كشتي تايتانيك در حال حاضر ديگر هيچ ناخدايي مجبور نيست به 2 نفر از خدمه اعتماد كند و آنها هم مجبور باشند در هواي نيمه‌منجمد شب‌هاي ماه آوريل بيدار بمانند و مسير حركت را تحت نظر قرار دهند.
حادثه غرق شدن كشتي تايتانيك بشدت همگان را متاثر ساخت و تنها چند هفته پس از اين فاجعه بود كه كمپاني‌هاي بزرگ كشتي‌سازي تصميم گرفتند مسير حركت كشتي‌ها از نيويورك تا لندن را اندكي بيشتر به سمت جنوب تغيير دهند تا احتمال خطر را تا حد امكان كاهش دهند.
لوينستن كه درباره تاريخچه كشتي تايتانيك تحقيق كرده است، چنين نتيجه‌گيري مي‌كند كه اين تغيير مسير در حدود 9 الي 14 ساعت بر مدت زمان سفر افزوده اما روشن است كه امنيت بيشتري را براي كشتي‌ها به ارمغان آورده است. جرمي باسيس از دانشگاه ميشيگان معتقد است كه هم‌اكنون كوه‌هاي يخي شناور بيشتر به خاطر نقشي كه در افزايش سطح آب درياها داشته‌اند، باعث نگراني هستند. رسيدن اين كوه‌هاي يخي شناور به درياهاي آزاد باعث نگراني‌هاي گسترده‌اي در سطح جامعه جهاني شده است.
براي درك بهتر اين مساله فرض كنيد به يك ليوان آب مدام تكه‌هاي يخ اضافه شود، در نهايت آب سرريز خواهد كرد. اين سرريز آب بزودي گريبانگير بسياري از كشورهايي خواهد شد كه سواحلشان به نوعي به درياهاي آزاد ارتباط دارند. اصل نگراني اينجاست كه اگر دماي آب اقيانوس‌ها و درياها تنها يك درجه افزايش يابد، سطح آب اقيانوس‌ها و درياها حدود 80 سانتي‌متر بالا خواهد آمد. علت اين مساله اين است كه افزايش دماي آب باعث افزايش حجم آب مي‌شود و به تبع آن تراز سطح آب نيز بالا مي‌آيد.
مطالعات اخير اعم از نمونه‌هاي برداشت شده، آناليز داده‌هاي جزر و مد و مهم‌تر از همه برآوردهاي اخير ماهواره‌ها نشان مي‌دهد طي قرن گذشته سطح آب درياها در مقياس جهاني بين 10 تا 20 سانتي‌متر بالا آمده است. اين مساله كه چه ميزان از اين افزايش مستقيماً با كوه‌هاي عظيم يخچالي شناور مرتبط است، مساله‌اي است كه هنوز مشخص نشده است. مركز جهاني كنترل آب و هوا بتازگي در آخرين گزارش خود افزايش سطح آب اقيانوس‌ها و درياها را بشدت نگران‌كننده توصيف كرده است.
گرمايش جهاني و لزوم آمادگي براي حوادث ناشناخته
دانشمندان پيش‌بيني مي‌كنند كه گرمايش جهاني احتمالا در آينده زمينه‌ساز حوادث نامتعارف بيشتري خواهد شد. حوادثي همچون آتش‌سوزي‌هاي مهيب و غيرقابل كنترل و فرسايش ساحلي را از اين پس بايستي با دامنه و دفعات بيشتر از قبل انتظار داشت. چنين حوادثي كه پيشتر تنها به برخي مناطق محدود بودند در آينده پهنه‌اي گسترده‌تر را پوشش خواهند داد. البته از همين الان راهكارهايي براي مقابله با اين حوادث پيش‌بيني شده است.
ايجاد بسترهاي صدفي به منظور جلوگيري از فرسايش خطوط ساحلي، رسيدگي و پايش دقيق گونه‌هاي درختي در جنگل‌ها و پيشنهاد برنامه‌هاي آموزشي، همه و همه مي‌توانند تا حدودي از شدت چنين فجايعي بكاهند اما قطعا راه‌حل مساله چيزي به جز اينهاست. اين‌كه دائما بر درجه حرارت آب و هوا افزوده شود بدون‌شك بحراني است كه مي‌تواند حوادث بي‌شماري اعم از آتش‌سوزي، بالا آمدن سطح آب در سواحل، جزر و مدهاي غيرمترقبه و بسياري مسائل ديگر را به دنبال داشته باشد. در مجموع مي‌توان چنين جمع‌بندي كرد كه متاسفانه مردم پس از فاجعه غرق‌شدن كشتي تايتانيك تنها نحوه برخوردشان با فجايعي از اين دست را عوض كرده‌اند و اين راه‌حل مساله نيست. به عنوان مثال در نظرگرفتن قايق‌هاي نجات بيشتر در كشتي‌هاي مسافربري راهكار حل مساله نيست. چنين برخوردهايي نوعي سهل‌انگاري است. براي مواجهه با حوادثي كه قلمرو گسترده گرمايش جهاني مرزي براي آنها تعيين نكرده است تنها كاري كه ما مي‌توانيم انجام دهيم اين است كه خودمان را با عادات صحيح تطبيق دهيم. اين تنها يك شعار براي حفاظت از محيط‌زيست نيست بلكه شايد تنها راهي باشد كه با آن مي‌توان به هسته مركزي بحران گرمايش جهاني دست پيدا كرد.
nationalgeographic / مترجم: فرناز حيدري