اين اجلاس فرصتي براي پژوهشگران و محققان فراهم مي‌كند تا از منظر علوم ارتباطات به قابليت‌هاي رسانه قديمي راديو بنگرند و ابعاد مختلف آن را مورد تجزيه و تحليل قرار دهند.
مجموعه مقالات سه دوره قبلي اين اجلاس به همت دفتر پژوهش‌هاي راديو در قالب چند كتاب به چاپ رسيده است. اين مقالات از تنوع خوبي برخوردارند و در آنها به موضوعات مختلفي چون راديو در عصر ديجيتال، راديو در بستر جامعه، راديو، موسيقي، نمايش و... پرداخته شده است.
بيشتر مقالات سمت و سوي كاربردي دارند. يعني محققان در پي يافتن راهكارهايي براي تغيير محتوا و ساختار برنامه‌هاي راديويي بوده‌اند.
به عنوان مثال شهلا باقري در مقاله‌اي با عنوان اصول برنامه‌ريزي و برنامه‌سازي راديويي براي كنترل آسيب‌هاي اجتماعي به دنبال پاسخ اين سوال است كه راديو در كاهش آسيب‌هاي اجتماعي چه نقشي مي‌تواند ايفا كند.
قطب‌الدين صادقي نيز در مقاله‌اي بايد‌ها و نبايدهاي شخصيت‌پردازي در درام راديويي را مورد بررسي قرار داده است. در اين مطلب مروري داريم بر تعدادي از مقالاتي كه در دوره‌هاي گذشته اين اجلاس پذيرفته شدند.
ميزان توجه راديو به سبك زندگي مخاطبانش
سبك زندگي‌سازي برنامه‌هاي راديويي، پاسخگويي به نيازهاي روزمره مخاطبان در عصر مدرن عنوان پژوهشي است كه توسط عبدالحسين كلانتري انجام شده است.
محقق ابتدا درباره اهميت توجه رسانه‌ها به سبك زندگي مخاطبان مطالبي را بيان كرده و سپس نتيجه گرفته است كه اين قبيل برنامه‌ها در راديوهاي ايران بندرت يافت مي‌شوند.
در اين مقاله آمده است: حاكم شدن منطق مصرف در زندگي روزمره، پاسخگويي به نيازهاي روزمره مخاطبان براي آگاهي از انواع و اقسام كالاهاي مصرفي را اجتناب‌ناپذير ساخته است. رسانه‌ها در اين ميان نقشي اساسي مي‌يابند كه بايد بخشي از برنامه‌هاي خود را به اين مقوله اختصاص دهند.
آخرين اطلاعات و اخبار درباره كالاهاي ديجيتال، اطلاعات مربوط به تفريحات و سرگرمي، اطلاعاتي راجع به امور زندگي در منزل و نيز اطلاعاتي درباره تنظيم روابط خارج از محيط منزل از جمله برنامه‌ها يا اطلاعاتي هستند كه در زندگي مصرفي به آن نيازمنديم و راديو مي‌تواند اين نيازها را برآورده سازد.
محقق در پايان نتيجه‌گيري كرده است: واقعيت اين است كه به دلايل گوناگون اين قبيل برنامه‌ها در راديوهاي ايران بندرت يافت مي‌شوند كه اين امر بيشتر ناشي از بي‌توجهي به ضرورت و اهميت ساخت چنين برنامه‌هايي است.
بايد توجه داشت اگر چه اين امور در بدو امر به ظاهر پيش پا افتاده به نظر مي‌رسند، اما واقعيت اين است كه در زندگي مصرفي امروز، بخش قابل توجهي از زندگي روزانه افراد به طور مستقيم با آن مرتبط است و آگاهي‌يابي يا اطلاع از آنها در تنظيم فعاليت‌هاي روزمره و نيز براي جانماندن از جريان پرشتاب زندگي ضرورتي اجتناب‌ناپذير است و راديو مي‌تواند نقش كليدي در اين زمينه ايفا كند.
نويسنده با رصد كردن برنامه‌هاي شبكه‌هاي مختلف راديويي ميزان توجه آنها به موضوع سبك زندگي را بررسي كرده و سپس درباره شبكه راديويي سلامت نوشته است: مي‌توان انتظار داشت راديو سلامت با توجه به اهداف، راهبردها و سياست‌هايش كه به طور كلي شامل حوزه بهداشت و سلامت است، برنامه‌هايي درباره نيازهاي روزمره و عادي افراد همانند ارائه اطلاعاتي درباره لوازم آرايشي، مراقبت از پوست و مو و غيره را متقبل شود.
نويسندگي در برنامه‌هاي صبحگاهي راديو جوان
اين مقاله حاصل مطالعه‌اي نظام‌مند در برنامه‌هاي صبحگاهي راديو جوان است كه دو هدف اساسي را دنبال مي‌كند: بررسي وضعيت موجود نويسندگي در برنامه‌هاي صبحگاهي راديو جوان و انطباق آن با ضرورت‌هاي نوشتن براي شنيدن در راديو و نيز ترسيم چشم‌انداز مطلوب با توجه به آسيب‌شناسي وضعيت موجود در برنامه‌هاي صبحگاهي راديو.
محمدرضا ماني‌فر، نويسنده اين مقاله در گفت‌وگو با دست‌اندركاران برنامه‌هاي صبحگاهي، متن اين برنامه‌ها را آسيب‌شناسي كرده، نتايجش را در قالب چند محور كلي آورده است:
ـ متن‌هاي برنامه‌هاي صبحگاهي كمتر داراي ويژگي‌هاي محاوره‌اي در نگارش و صميميت در اجراست.
ـ متن‌هاي برنامه‌هاي صبحگاهي از واقعگرايي به دور است و با دلمشغولي مخاطبان جوان گاه فرسنگ‌ها فاصله دارد.
ـ متن‌ها بيش از آن‌كه شنيداري باشد ديداري است و كمتر تخيل برانگيز است.
نويسنده به گويندگان راديو پيشنهاد داده كه به سمت استفاده از زبان گفتاري بروند.
او در تعريف مفهوم تفكر گفتاري مي‌نويسد: همان گونه كه سخن مي‌گويي بنويس، زيرا با اين شيوه مي‌تواني زيبا بنويسي. تفكر گفتاري بويژه براي نويسندگان راديو بر اين اصل اساسي متكي است كه ما براي گوش مي‌نويسيم نه براي چشم.
تفكر گفتاري و مزاياي تحقق آن، اگر به درستي بررسي و درك شود مي‌تواند برنامه‌ريزان و برنامه‌سازان راديو جوان را فرسنگ‌ها در حفظ و جذب مخاطبان به جلو ببرد و اهداف تاسيس و شكل‌گيري راديو جوان را بيش از پيش محقق سازد. اما اين هدف برآورده نمي‌شود؛ مگر آن كه مراحل مقدماتي و پيش‌فرض‌هاي شكل‌گيري و تداوم تفكر گفتاري مورد توجه قرار گيرد.
فرصت‌ها و تهديدهاي راديو ديجيتال
«ظهور راديو ديجيتال در ايران؛ فرصت‌ها و تهديدها» نوشته سيدوحيد عقيلي و محمد حسيني عنوان مقاله‌اي است كه تاثير پيشرفت‌هاي گسترده و شتابان تكنولوژي بر رسانه راديو را بررسي مي‌كند.
اين پژوهش با اشاره به گذشت بيش از يك دهه از تولد راديو ديجيتال تاكيد مي‌كند: آگاهي مردم از اين رسانه در حداقل ممكن قرار دارد.
اين واقعيت كه راديو ديجيتال در دهه اخير نتوانسته است جايگاه واقعي خود را به دست بياورد، بيانگر مهيا نبودن شرايط گسترش آن حتي در كشورهاي صنعتي و پيشرفته است.
از سوي ديگر به دليل تحولات تكنولوژيكي و جبر حاكم بر فضاي رسانه‌اي در استفاده از نظام ديجيتالي و جايگزيني آن با نظام آنالوگ، مطالعات علمي در خصوص اين تحولات در همه ابعاد آن ضرورتي اجتناب‌ناپذير است.
هر چند دنياي ديجيتال دريچه‌هاي بسيار جديد و بكري را براي مخاطبان آفريده است كه رسانه‌ها مي‌توانند از آنها براي افزدون گستره مخاطبانشان بهره گيرند، اما پديده جهاني ديجيتالي‌شدن رسانه‌ها، با ورود به هر كشور به اقتضاي شرايط جامعه آن تجربه‌اي جديد و منحصر به‌فرد محسوب مي‌شود.
نتايج اين مطالعه نشان داد مهم‌ترين مشكل در خصوص تغيير سيستم راديو از آنالوگ به ديجيتال، مبحث دريافت يا مجاب كردن شنوندگان براي خريد دستگاه گيرنده راديو ديجيتال است اما مهم‌ترين نكته قابل توجه ديگر براي مديران رسانه، برنامه‌ريزي براي تغيير محتواي لازم است كه در اين خصوص بر خلاف مسائل فني مطالعات چنداني انجام نشده است.
امكانات خارج از تصور چند سال پيش در راديوي ديجيتال به‌سهولت در اختيار تهيه‌كنندگان قرار مي‌گيرد. اين امكانات هر چند با جذابيت اوليه‌شان مي‌توانند باعث جذب مخاطب شوند اما براي استمرار و از دست ندادن مخاطبان بايد محتواي مناسب اين نوع تكنولوژي نيز توليد و مهيا شود.
زمينه توليد در راديو ديجيتال به تغييرات اساسي نياز دارد و برنامه‌هاي فعلي راديو چندان تناسبي براي نسل آتي اين رسانه ندارد و اين همان اشتباهي است كه شبكه‌هاي راديويي در خصوص پادكست‌هايي كه روي وب مي‌گذارند مرتكب شده‌اند.
قرار دادن فايل صوتي يك برنامه راديويي بدون هيچ تغييري در آن، منطبق با جذابيت‌هاي لازم براي يك پادكست نيست.
پادكست، تهديد نيست
حميد ضيايي‌پرور در مقاله‌اي با عنوان بررسي كاركردها و تاثير متقابل راديو و اينترنت به موضوع ظهور پادكست‌ها در ايران پرداخته است.
در اين مقاله آمده است: گسترش راديوهاي اينترنتي و پادكست‌ها (برنامه‌اي كه به شيوه ديجيتال ضبط شده و جهت دانلود در اينترنت گذاشته مي‌شود) تا حد زيادي راديوهاي فركانسي را نيز متاثر كرده‌اند.
اين نوع راديو‌ها كه خطوط قرمز رسانه‌اي رسمي را ندارند و خود را چندان مقيد به ضوابط قانوني يا حتي اخلاقي و اجتماعي نيز نمي‌دانند، باعث شده‌اند مخاطبان راديو تا حدي با سليقه‌هاي متفاوت خو گرفته و برنامه‌هاي راديوهاي فركانسي را خسته‌كننده و بيش از حد مقيد به ضوابط و خشك و رسمي تلقي كنند.
در هر صورت با وجود تاثير متفاوت اينترنت و رسانه‌هاي اينترنتي بر راديو، دست‌اندركاران اين رسانه نبايد فضاي مجازي را تهديدي براي خود تلقي كنند، بلكه بايد به اين تحولات و فناوري‌ها به چشم يك فرصت جديد و هواي تازه براي رسانه شنيداري بنگرند و گوش‌هاي خود را براي شنيدن پيام‌هاي رسانه‌اي جديد باز بگذارند.
احسان رحيم‌زاده - راديو و تلويزيون