آتش‌سوزي‌هاي پي‌درپي، تغيير كاربري، تجاوز به مراتع و عرصه‌هاي جنگلي و خشكسالي و هجوم شن‌هاي روان از جمله عواملي است كه در سال‌هاي اخير بخش گسترده‌اي از جنگل‌هاي كشور را ضعيف و رنجور و تخريب كرده است.
جنگل‌هاي دست‌كاشت شهرستان سبزوار در استان خراسان رضوي نيز كه به منظور جلوگيري از هجوم شن‌هاي روان و كاهش تاثيرات منفي آن، باصرف هزينه و وقت بسيار شكل گرفته، از اين آسيب‌ها در امان نمانده است.
عامل انساني، اولين تهديد
رييس ايستگاه تحقيقات كشاورزي و منابع طبيعي سبزوار در اين باره به «جام‌جم» مي‌گويد: در سال 1344 به دليل كويري بودن منطقه و هجوم شن‌هاي روان به مناطق روستايي و شهري و تبعات منفي ناشي از آن، دولت اقدام به كاشت درخت در سطح 50 هزار هكتار كرد كه اين محدوده به خاطر رسيدگي و محافظت شديد منابع طبيعي آن زمان، به جنگل‌هاي تاغ انبوه تبديل شد.
اسماعيل فيله‌كش به عوامل تهديد و تخريب كننده جنگل‌ها اشاره مي‌كند و مي‌افزايد: اولين تعرض به اين جنگل‌ها توسط مردمي صورت گرفت كه براي تامين سوخت مورد نياز خود اقدام به قطع درختان كردند.
وي با بيان اين‌كه خشكسالي پس از هجوم شن‌هاي روان به عنوان سومين عامل نابودكننده، رمق اين جنگل را گرفته است، مي‌افزايد: جنگل‌هاي مناطق كويري بشدت وابسته به بارندگي بوده و از آنجا كه در يك دهه اخير ميزان بارندگي در منطقه بشدت كاهش يافته است، خشكي درختان و ضعيف شدن آنها باعث هجوم آفات به سوي درختان و از پاي در آوردن آنها شده است.
جنگل‌ها كم‌پشت شدند
اين كارشناس منابع طبيعي، كمبود نيرو براي محافظت از جنگل، ورود ادوات سنگين كشاورزي به جنگل‌ها و نبود قوانين محكم و مستدل در زمينه حفظ جنگل را از ديگر عوامل نابودي درختان دست كاشت منطقه عنوان كرده و تصريح مي‌كند: در حال حاضر حدود 10 تا 15 درصد اين جنگل‌ها بويژه در مناطق روستايي و دور از دسترس، از بين رفته و بخش اعظمي از آنها نيز خلوت و كم‌پشت شده است.
فيله‌كش با بيان اين‌كه اكوسيستم‌هاي مناطق بياباني در صورت تخريب بسيار ديرتر از ساير مناطق احيا مي‌شود، تاكيد مي‌كند: در مناطق خشك و كويري شرايط به گونه‌اي نيست كه در صورت نابود شدن جنگل، بتوان براحتي آن را احيا كرد، بنابراين ضروري است حفاظت، توجه و هزينه بيشتري براي حفظ اين سرمايه‌هاي طبيعي از جانب مسوولان و متوليان لحاظ شود.
رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان سبزوار نيز با بيان اين‌كه نخستين جنگل دست كاشت تاغ در سال 1344 به مساحت 100 هكتار در ماسه‌زارهاي اطراف روستاي حارث‌آباد اين شهرستان ايجاد شده است، مي‌گويد: پس از نتايج مطلوب اين برنامه تا پايان سال 1353 با كاشت حدود 40 هزار هكتار جنگل‌كاري ادامه يافت، به طوري كه امروزه سن ديرزيستي اين جنگل‌ها حدود 45 سال است.
مسعود وظيفه‌دار يزد با بيان اين‌كه اين جنگل‌ها نخستين جنگل‌هاي دست كاشت كشور است كه در مناطق حارث‌آباد، فسنقر و برزو اين شهرستان قرار گرفته است، در خصوص احياي اين جنگل‌ها مي‌افزايد: احيا و اصلاح تاغزارها با وسعت فراوان آن نيازمند زمان و تخصيص اعتبار مالي مناسب است.
وي با اشاره به سن ديرزيستي مفيد درختچه تاغ كه حدود 20 تا 25 سال است، عبور از اين سن را مصادف با بروز انواع بيماري‌ها، حمله قارچ‌ها و آفت‌ها مي‌داند و تصريح مي‌كند: هجوم آفت «ملخ كوهاندار» تاغ به تاغزارها طي ساليان گذشته فشار بيش از حدي بر اين عرصه‌هاي ارزشمند وارد كرده است. ضمن اين‌كه افزايش بيش از حد تراكم نونهال‌ها در اين عرصه‌ها نيز سبب ايجاد رقابت براي دستيابي به آب و مواد غذايي خاك شده است.
بهره‌برداري بيش از حد
رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان سبزوار ادامه مي‌دهد: از آنجا كه توان زيستي اكوسيستم بيابان بسيار شكننده و پايين است، بهره‌برداري بيش از حد از اين توان، موجب سير قهقرايي جنگل و مراتع بياباني مي‌شود.
به گفته وظيفه‌دار ضعف اقتصادي روستانشينان اطراف جنگل‌هاي دست كاشت و كمبود و گراني سوخت‌هاي فسيلي در اين مناطق نيز سبب دست‌اندازي و بهره‌برداري غيرقانوني از اين جنگل‌ها شده است.
وي عدم فرهنگ‌سازي و وجود باورهاي قديمي در خصوص استفاده از چوب تاغ براي طبخ نان و غذا براي مصارف روزمره و برگزاري مجالس مذهبي را از ديگر معضلات موجود جنگل‌هاي دست كاشت بياباني در سبزوار عنوان مي‌كند.
جنگل‌ها احيا مي‌شود
وظيفه‌دار يزد اصلاح روش‌هاي كشت چندگونه‌اي، اصلاح و احياي تاغزارهاي پير و مخروبه، قرق كردن و حفاظت از اين مناطق، افزايش ميزان جريمه براي متعرضان و دريافت سند براي اراضي ملي به منظور كوتاه كردن دست متصرفان را از اقدامات اين نهاد براي برطرف كردن معضلات مذكور بيان و خاطرنشان مي‌كند: با توجه به اعتبارات تخصيصي همه ساله بخشي از تاغزارهاي مخروبه احيا و اصلاح مي‌شود.
وي با بيان اين‌كه تاغزارهاي مناطق حارث‌آباد، فسنقر و برزو با توجه به وسعت ياد شده، نيازمند زمان و تخصيص اعتبار مالي مناسب است، مي‌گويد: حفاظت و حراست از تاغزارها با ايجاد يگان حفاظت از جنگل‌ها و مراتع به صورت جدي دنبال مي‌شود.
رييس اداره منابع طبيعي و آبخيزداري شهرستان سبزوار با بيان اين‌كه سبزوار داراي 486 هزار و 424 هكتار منطقه تحت تاثير فرسايش بادي است، تصريح مي‌كند: براي رسيدن به نقطه مطلوب براي طرح‌هاي تثبيت شن و بيابانزدايي فاصله فراواني داريم.
وظيفه‌دار در خصوص پروژه‌هاي جديد در مناطق تحت تاثير فرسايش بادي در اين شهرستان نيز به كانون بحراني فرسايش بادي «بادقوس» به مساحت 71 هزار و 112 هكتار در بخش داورزن اين شهرستان اشاره مي‌كند و مي‌گويد: اجراي پروژه‌هاي تثبيت شن و بيابانزدايي در اين منطقه از سال 1384 آغاز شده و تاكنون عرصه‌اي در حدود 1000 هكتار تحت اجراي اين طرح‌ها قرار گرفته است.
فاطمه مراد زاده - گروه ايران